Siêu Tầm Tài Liệu: Đại dương Con Rùa lãng mạn xây dựng thương hiệu sau thiết kế táo tợn

Đại dương Con Rùa nhìn từ đường Nguyễn Đình Chiểu - Ảnh: M.C

Ông cụ Trần Văn D. - cư dân sống từ năm 1945 trên phố Nguyễn Đình Chiểu, gần khu vực biển Con Rùa hiện thời - bảo vậy với chúng tôi vào sáng 29-10, khi hàng trăm bạn trẻ đang tìm tới đây trong một buổi sáng cuối tuần.

Trong khoảng tháp nước "tuyệt đẹp" bị phá bỏ đến tượng Ba Hình... ít ai nhớ

Trên băng ghế uốn cong lãng mạn đặt xung quanh hồ, cụ D. kể: "Trước 1956, cái hồ này bé nhỏ; giữa có tượng ba quân nhân Pháp bằng đồng, dân Sài Gòn xưa gọi là tượng Ba Hình. Cái bùng binh (round point) bao quanh hồ xưa gọi là công trường Maréchal Joffre".

Trí tưởng của cụ không sai. Công trường Maréchal Joffre nằm giữa giao lộ, đúng hơn là một ngã tư của ba đoạn đường nay là Phạm Ngọc Thạch và Võ Văn Tần, Nai lưng Cao Vân, vì nhị trục đường sau nằm trên một tuyến đường thẳng)... và là vòng xoay trước tiên của thành phố Sài Gòn sau khi người Pháp vô.

Trước đó, phiên bản quy hoạch Sài Gòn 500.000 dân năm 1862 của sĩ quan công binh Coffin không hề có vòng xoay này.

Bạn dạng đồ Sài Gòn 1878 với vòng xoay (dấu chữ thập trên bản đồ) đầu tiên của Sài Gòn, hiện nay là Công trường Quốc Tế - hồ Con Rùa. Trong khoảng địa điểm này đi xuống là phố đi bộ Đức Bà (đang xây dựng, năm 1880 mới ngừng) - Ảnh tư liệu

Bạn dạng đồ quy hoạch Sài Gòn 500.000 dân của Coffin ko phải có vòng xoay (bùng binh - round point - hồ Con Rùa hiện nay - Ảnh tư liệu

Trước khi có công trường, nơi đây là một tháp nước được xây đắp trong khoảng năm 1878 để cung cấp nước cho Sài Gòn, với nguồn cung cấp là vài hồ nước bao quanh mà hiện nay trong khuôn viên Nhà văn hóa Tuổi teen TP.HCM vẫn còn một cái khá lớn (đã được đặt các tấm bêtông phủ lên. Thỉnh thoảng anh em bảo vệ ở đây leo xuống rà soát, có khi bắt được cá trê khủng).

Tháp nước (chateau d'Eau) này được người Pháp truyền tụng và in bưu thiếp khá phổ thông: "Một công trình tuyệt đẹp trên một nền tảng rất cao và vững chãi với một cầu thang xoắn ốc gắn vô một cái lồng" (Louise Bourbonnaud - Les Indes et l'Extreme Orient, 1892).

Tháp nước khu vực đại dương Con Rùa hiện nay lúc xây dựng dứt và bình ổn vòng xoay (dòng chữ trong bưu thiếp: rond point: vòng xoay, dân Sài Gòn gọi là bùng binh) đầu tiên của Sài Gòn. Ảnh chụp trong khoảng ngã tư Phạm Ngọc Thạch - Nguyễn Thị Minh Khai hiện nay về phía tháp nước - Ảnh tư liệu

Tháp nước khu vực biển Con Rùa bây giờ đầu thế kỷ 20 nhìn trong khoảng tuyến phố Blancubé (trước năm 1975 là con đường Duy Tân, nay là con đường Phạm Ngọc Thạch). Bên trong tháp là tuyến phố xoắn lên trên - Ảnh bưu thiếp

Tháp nước (tháp cao phía trên, phía sau phố đi bộ Đức Bà - hiện là khu vực biển Con Rùa) trên bạn dạng đồ 3D Sài Gòn năm 1881. Tòa nhà lớn bên trái là dinh Norodom (hiện là hội trường Thống Nhất). Các con phố trước dinh Norodom là đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa bây giờ. Khu nhà cùng tuyến đường gần đó giờ là Trường THPT Lê Quý Đôn - Phiên bản đồ của đại úy Fauvre

"Tác phẩm tuyệt đẹp" này bị chính người Pháp phá bỏ năm 1921 vì không còn đủ sức đáp ứng đòi hỏi cung ứng nước cho Sài Gòn lúc ấy đã tăng mạnh.

Tượng Ba Hình Biểu tượng cho việc xâm lăng của người Pháp đến năm 1956 cũng bị chính quyền vn Cộng hòa phá bỏ mà không ai luyến nuối tiếc.

Tượng không còn, khu vực này trở thành Công trường Chiến Sĩ với cái hồ bé nhỏ ở giữa "căn bản để quần chúng đi qua nghỉ chân chứ ít khách hàng nào ghẹ vô" - cụ D. bảo.

Kiến tạo táo bạo và lãng mạn Sài Gòn

Cái hồ nhỏ dại ấy nằm bi ai hiu dù nằm giữa một "sườn trời đại học" lãng mạn, khi lúc ấy xung quanh nó là vài trường đại học như Luật, Y, Kiến trúc... và "đoạn đường Duy Tân (nay là Phạm Ngọc Thạch) cây dài bóng mát".

Cho tới giữa thập niên 1960, khu vực này bỗng như bừng thức giấc với kiến tạo của kiến trúc sư Nguyễn Kỳ. Thiết kế được chọn trong cuộc thi quy hoạch mới cho một công trường rộng gần 1ha nhưng nằm bi thiết hiu giữa Sài Gòn này.

Nhưng thật sự khu công trường này trở nên sống động và thành kỷ niệm khó khăn quên của bao thế hệ người trẻ Sài Gòn khi xa thành phố là cuộc trùng tu, tôn tạo trong khoảng năm 1972.

Chi tiết là việc dựng thêm giữa hồ các cột bêtông cao ráo. Trên mỗi cột là năm bàn tay xòe ra đón đỡ một nhụy hoa bêtông bé xíu và thuôn bên trong.

Bên ngoài là vòng xoay liên lạc, bên trong đại dương cũng là một chuỗi hệ thống trục đường đi bêtông xoắn ốc theo vòng xoay, hướng đến các trụ bêtông và một bia bêtông ghi tên những nước thừa nhận vietnam Cộng hòa lúc ấy.

Bia ghi tên được kiến tạo đặt trên một con rùa lớn bằng hợp kim đồng mà đám học trò chúng tôi khi tới đây đều leo lên cỡi và nghịch phá. Phổ biến người khi tới đây chơi cũng tranh thủ nhiếp ảnh với con rùa này.

Công trường Chiến Sĩ (nay là Công trường Quốc Tế) trước lúc chỉnh trang giữa thập niên 1960, lúc đó biển Con Rùa chỉ là một đại dương nước bé bỏng chứ không lớn như bây giờ - Ảnh tư liệu

Biển Con Rùa lúc mới xây dựng hoàn thành với con rùa phù hợp kim đồng dưới bia bêtông, đầu rùa hướng về trụ bê tông tròn giữa hồ, hướng tiệm tạm hóa Đức Bà - Ảnh: Wayne Trucke

Những bước chân trước tiên trên đại dương Con Rùa khi mới xây dựng kết thúc - Ảnh: Wayne Trucke

Một góc biển Con Rùa sáng 29-10. Vết còn lại của lưng con rùa đồng vẫn còn dưới bệ bêtông màu trắng trong ảnh - Ảnh: M.C.

Thế là đại dương Con Rùa có mặt trên thị trường, dù tên gọi chính thức của nó cho tới nay vẫn là Công trường Quốc Tế. Thậm chí khi con rùa đồng không còn sau một vụ phá hoại sau năm 1975, người ta vẫn gọi đó là hồ Con Rùa - dù biển chẳng hề có con rùa thật lẫn rùa đồng nào.

Thỉnh thoảng cũng có bạn teen nghịch ngợm thả rùa phóng sinh vô đó, nhưng khiến sao những chú rùa tội nghiệp này có thể sống trong một cái đại dương toàn bêtông và thường được làm vệ sinh.

Xin không nói những huyền thoại hư hư thực thực về long mạch, về trấn yểm của tổng thống vietnam Cộng hòa lúc bấy giờ, có thể nói đại dương Con Rùa mà những giới trẻ sắm tới hiện nay có một kiến tạo rất táo tợn.

Trong đó ngay khi vừa xây dựng thương hiệu 1972, nhà cửa này từng bị la hoảng khi những con đường đi trên đại dương uốn lượn mà ko phải có lan can phòng chống... té biển.

Thế nhưng từ khi đưa vào dùng năm 1972 tới nay, chuyện té đại dương hình như chưa bao giờ là vấn nạn cần phải lưu ý, dù có thể nhiều khi cũng có bạn nào đó hụt chân té xuống cái đại dương... cạn sợt này.

Cùng chúng tôi đi trên các con đường bêtông nổi lát đá rửa (để bám chân - được làm cho rất cam đoan, giờ vẫn vững bền sau gần nửa thế kỷ trên mặt đại dương và đội mưa nắng), kiến trúc sư trẻ Đậu Việt Đức (Công ti CP nhà Hưng An, Q.Bình Thạnh, TP.HCM) đánh giá: "Vị kiến trúc sư kiến tạo nơi đây đã khôn khéo hướng dẫn góc nhìn của người đi trên các con đường xoắn ốc trên hồ tới khu trung tâm (các cột bêtông và bia rùa) nên đã ít nhiều hạn nhạo báng tai nạn té đại dương".

Theo anh, "đây là thiết kế đơn giản nhưng lãng mạn một bí quyết rất táo bạo - giữa một Sài Gòn ít nhiều chú tâm công năng, hình khối lúc ấy; nhất là thực hiện ở một khu vực bỏ ra cho bao người hỗ tương hằng ngày".

Và nét lãng mạn ấy với thách thức của thời gian đã được xác nhận bởi bao thế hệ bạn trẻ, học sinh, người dân Sài Gòn mua đến, nhớ về; như một trong những vị trí xinh tươi nhất Sài Gòn.

...Như buổi sáng cuối tuần phổ biến 29-10, khi chúng tôi tới đây, hàng trăm bạn teen đang ngồi bên nhau bao quanh và bên trong. Một gia đình trẻ cùng nhì con nhỏ tung tăng bước vô. Rồi một cặp giới trẻ đôi mắt ngời hạnh phúc bước lên khối cầu thang trên đại dương chụp hình đám cưới...