Đại cử tri - “đặc sản” của bầu cử ở Mỹ - Tuổi Trẻ Trực tuyến

Nhì người tìm việc Donald Trump và Hillary Clinton đang so đọ quyết liệt - Ảnh: Reuters

Bầu cử Mỹ là một cuộc bầu cử phức hợp mà phổ biến người cho rằng không ít cử tri Mỹ cũng chẳng nắm bắt về chế độ bầu cử của tổ quốc. Bốn năm mỗi lần, gần đến ngày bầu cử, giới truyền thông Mỹ lại có nhiệm vụ nhắc nhở với cử tri về những đặc thù của cuộc bầu cử nước này.

Khi nói đến bầu cử Tổng thống tại Mỹ, chúng ta thường thấy nhắc hồ hết tới “đại cử tri”. Người địa phương (cử tri) được bỏ phiếu bầu cử Tổng thống nhưng thắng lợi của các ứng viên lại phụ thuộc tham gia số phiếu đại cử tri. Vai trò của đại cử tri là đặc trưng riêng của cơ chế bầu cử tại Mỹ.

Quan trọng thuộc ở các bang

Theo qui định về bầu cử Tổng thống ở Mỹ, người dân tuy được ghi lại chọn tên cụ thể người tìm việc Tổng thống mình mong muốn nhưng bản chất chỉ là bầu gián tiếp. Phiếu của các cử tri được gọi là phiếu đa dạng.

Quyền bầu cử trực tiếp tổng thống nằm trong tay Đại cử tri đoàn (Electoral college). Cả nước Mỹ hiện có 538 đại cử tri. Ứng viên nào giành được phần nhiều phiếu đại cử tri (270 phiếu trở lên) sẽ đắc cử Tổng thống. Trong ngày bầu cử, thực ra các cử tri cũng song song bầu cả các nghị sĩ liên bang và tiểu bang.

Số đại cử tri đúng bằng số nghị sĩ có trong Quốc hội Liên bang, gồm 100 thượng nghị viên và 435 hạ nghị viên. Hình như, thủ đô Washington D.C tuy không có nghị viên nào đại diện trong Quốc hội nhưng có ba phiếu đại cử tri đại diện, đưa con số đại cử tri của toàn nước Mỹ lên thành 538.

Trong Quốc hội liên bang, mỗi bang có nhị thượng nghị sĩ và số lượng hạ nghị sĩ tỉ lệ thuận với dân số của mỗi bang. Cho nên số đại cử tri của từng bang rất khác biệt. Sau mỗi cuộc tổng dò hỏi dân số toàn quốc được thực hiện 10 năm một lần, số đại cử tri của các bang được chú ý phân bổ lại sao cho tương ứng với tỉ lệ dân số của mỗi bang.

Bang California choán đa dạng nhất với 55 vị đại cử tri. Tiếp theo là những bang có nhiều đại cử tri như Texas (38), Florida (29), New York (29), Illinois (20), Pensylvania (20), Ohio (18)… Bảy bang được chí ít, mỗi bang chỉ có ba đại cử tri, là Alaska, Delaware, Montana, North Dakota, South Dakota, Vermont, Wyoming.

Ghi kiếm được kết quả bầu cử theo Cử tri đoàn năm 2008 - Ảnh: AFP

Theo dõi thông tin về cuộc đua tổng thống Mỹ sẽ thấy rằng có một đặc trưng riêng của bầu cử ở đất nước này, đó là do sự sống sót của Đại cử tri đoàn, yếu tố cuối cùng chẳng hề là bạn nào thắng được rộng rãi phiếu nhất trên cả nước, mà là khách hàng nào thành công ở các tiểu bang nào. Bởi vì thắng lợi của ứng cử viên Tổng thống sẽ được xác định nếu như giành được tối thiểu trong khoảng 270 phiếu đại cử tri trở lên.

“Được ăn cả, ngã về không”

Nhiều người diễn giải nôm na nguyên tắc bầu cử Tổng thống Mỹ gián tiếp qua đại cử tri hiện nay là kiểu “được ăn cả, ngã về không”. Một kết quả đặc thù của chuỗi hệ thống bầu cử khác lạ của Mỹ là một ứng viên Tổng thống có thể giành nhiều phần phiếu đa dạng ở tầm đất nước nhưng lại thất bại tại Đại cử tri đoàn, bởi thua trong gang tấc ở các tiểu bang đông dân và giành chiến thắng ở một vài tiểu bang bé xíu hơn.

Số phiếu đại cử tri được tính theo nguyên lý “winner takes all” - người chiến thắng được phần lớn. Tức là ở đầy đủ các tiểu bang, ứng viên nào giành được phần nhiều phiếu phổ thông (50,1% số phiếu rộng rãi trở lên) sẽ được trao 100% số phiếu Đại cử tri của tiểu bang đó.

Đây chính là quy định làm cho việc bầu Tổng thống của những lá phiếu phổ biến biến thành mang thuộc tính gián tiếp. Giả dụ bạn là một người ủng hộ đảng Cộng hòa ở bang New York hay bang California, các tiểu bang luôn giành sự ủng hộ cho đảng Dân chủ, hoặc là một người ủng hộ đảng Dân chủ sống tại tiểu bang Wyoming hay Mississippi, các tiểu bang luôn nghiêng về đảng Cộng hòa, bạn có thể quên đi lá phiếu bầu tổng thống của bạn, vì nó sẽ không được tính đếm tới trên thực tại.

Hiện thời trong tổng số 50 bang của nước Mỹ, chỉ còn hai tiểu bang là Nebraska và Maine là không vận dụng nguyên tắc người thắng chiếm hữu trọn phiếu đại cử tri kể trên. Nhị bang này vận dụng nguyên tắc phân chia số phiếu bầu của đại cử tri theo các hạt bầu cử.

Vì thế riêng ở nhị bang Nebraska và Maine, ứng viên thắng phần lớn phiếu phổ thông sẽ giành được nhị phiếu đại cử tri tương ứng với nhì ghế Thượng nghị viên của bang, số phiếu đại cử tri còn lại sẽ phân chia theo tỉ lệ phiếu đa dạng thực tiễn của từng ứng cử viên.

Cho nên, riêng tại nhì tiểu bang này, số phiếu đại cử tri có thể bị phân chia cho nhì hoặc phổ biến hơn người tìm việc.  

Ứng viên Hillary Clinton (giữa) được các nghệ sĩ da màu tên tuổi Jay Z và Beyonce (trái) cung cấp trong buổi diễn giả "di chuyển tranh cử" tại TP Cleveland, bang Ohio tối 4-11 - Ảnh: Reuters

Cuộc đua kỳ thú

Tới nay, qua 57 cuộc bầu cử thì có tới 17 cuộc mà người thắng cử Tổng thống không bỏ ra được phần lớn và 24 cuộc mà người trúng cử Tổng thống chỉ giành được thắng lợi rất sít sao.

Khác lạ, đã xảy xảy ra những tình huống một người tìm việc thắng đậm ở phần nhiều bang ốm và thua sít sao ở bang lớn, có đông dân nên sẽ giành được nhiều phần phiếu đa dạng nhưng lại vẫn thất cử vì được ít phiếu đại cử tri hơn đối thủ.

Trong kỳ bầu cử năm 1876, ứng viên Samuel Tilden của đảng Cộng hòa được rộng rãi phiếu phổ thông hơn (gần 4,3 triệu phiếu), trong khi ứng viên Dân chủ Rutherford chỉ giành được 4 triệu phiếu nhưng vẫn giành được thắng lợi vì được 185 phiếu đại cử tri, hơn Tilden (được 184 phiếu) đúng một phiếu.

Kỳ bầu cử năm 1888, người tìm việc Grover Cleveland của đảng Dân chủ được rộng rãi phiếu nhiều hơn với trên 5,5 triệu phiếu bầu so với hơn 5,4 triệu phiếu của ứng cử viên đảng Cộng hòa Benjamin Harrison nhưng Cleveland vẫn thất cử vì chỉ giành được 168 phiếu đại cử tri, trong khi Harrison làm được 233 phiếu đại cử tri.

Gần đây nhất là tình tiết cam go trong kỳ bầu cử năm 2000 giữa ứng viên đảng Dân chủ Al Gore và ứng cử viên đảng Cộng hòa George W. Bush.

Ông Al Gore đạt tỷ trọng phiếu bầu phổ biến cao hơn với 48,38% so với ông Bush (47,87%) nhưng vẫn chẳng thể giành chiến thắng vì chỉ thu được 266 phiếu đại cử tri, còn ông Bush làm được 271 phiếu.

Chiến thắng của ông Bush là cực kỳ sít sao, kịch tính cho tới phút chót dựa vào hoàn toàn tham gia bang Florida, bang có kết quả bầu cử sau cuối trong ngày tổng tuyển cử. Tại bang Florida ông Bush đã giành được toàn cục 25 phiếu địa cử tri để đạt con số thắng lợi 271 phiếu nhờ tham gia việc hơn được ông Al Gore có 537 phiếu nhiều.

Nhưng cuộc đua Tổng thống giữa ông Bush và ông Gore còn kéo dài cho đến tận ngày 12-12, hơn một 04 tuần sau cuộc bầu cử, mới được giải quyết hoàn thành, với một quyết định cũng gây đa dạng tranh biện sau đó của Tòa án Vô thượng của Mỹ. Các vị thẩm phán đầy uy quyền đã bỏ thăm với tỉ lệ 5-4 để chấm dứt việc kiểm phiếu lại ở bang Florida, qua đó trao chức tổng thống cho ông Bush.

Xem nhiều hơn: váy ngủ xuyên thấu